Mars’ta yaşam arayışı durmuyor: ESA ve NASA iş birliği yeniden başladı

ABD Başkanı Donald Trump’ın bilim harcamalarını azaltmayı hedefleyen bütçe tasarısına rağmen, NASA Avrupa’nın uzun süredir ertelenen ExoMars yaşam arama görevine desteğini sürdürecek. Açıklama, Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) 23 üye ülkesinin katıldığı Bakanlar Konseyi toplantısında yapıldı.

ESA Genel Direktörü Josef Aschbacher, toplantının açılışında yaptığı açıklamada, NASA’nın Rosalind Franklin gezginine (rover) vereceği katkıyı yazılı olarak teyit ettiğini belirtti. Bu, proje için önemli bir gelişme olarak değerlendiriliyor.

ExoMars Rosalind Franklin: Yaşam izlerini arayan gezgin

Toplam 300 kilogram ağırlığındaki Rosalind Franklin aracı, Mars’ın yüzeyinin altında olası yaşam izlerini aramak için 2 metre derinliğe kadar kazı yapabilen özel bir matkapla donatıldı. Proje, 2000’li yılların başlarında başlatılmasına rağmen, birçok gecikme ve kriz yaşadı.

Projenin zorlu yolculuğu

Başlangıçta NASA ile ortak yürütülen görev, 2012’de ABD’nin bütçe kesintileri nedeniyle sekteye uğrayınca ESA, iş birliği için Rusya’ya yöneldi. Rover’ın 2022’de Baikonur’dan bir Proton roketiyle fırlatılması planlanıyordu. Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası ESA, Roscosmos ile ilişkilerini tamamen sonlandırdı.

Bu kopuş sonrası NASA yeniden devreye girdi. ESA üyeleri ek 360 milyon Euro bütçe ayırarak yeni bir iniş platformu geliştirmeyi kabul etti. NASA ise fırlatma roketi, soğuk Mars gecelerinde cihazı koruyacak radyoizotop ısıtıcılar ve iniş sırasında kullanılacak frenleyici roketler sağlamayı taahhüt etti. Tüm bu süreçlerin ardından yeni fırlatma tarihi 2028 olarak belirlendi.

Trump’ın bütçe tasarısının yarattığı belirsizlik

Ancak Trump’ın geçtiğimiz yıl kazandığı seçimden sonra hazırlanan 2026 bütçe tasarısı, Rosalind Franklin’in de aralarında bulunduğu 20 ESA–NASA bilim iş birliğini iptal etmeyi önerdi. Bu durum, ESA’nın görevi tek başına tamamlamak zorunda kalabileceği endişelerini artırdı. NASA’nın ExoMars’a yapacağı katkı yaklaşık 375 milyon dolar değerinde.

Aschbacher, bu belirsizliklere rağmen NASA’nın tüm söz verdiği bileşenleri sağlayacağını bir kez daha doğruladı.

Bilimsel cihazlar teslim edildi

NASA’nın katkıları yalnızca teknik destekle sınırlı değil. Ajans, rover’da kullanılacak önemli bir bilimsel aracı da teslim etti: Mars Organic Molecule Analyzer-Mass Spectrometer (MOMA-MS). Bu cihaz, aracın kazı sırasında çıkardığı örneklerdeki en küçük organik izleri bile saptayabilecek kapasiteye sahip. Enstrüman şu anda Avrupa’da test ve entegrasyon aşamasında.

Bütçeden etkilenen diğer büyük Avrupa görevleri

ExoMars, ABD’nin kesinti planlarından etkilenen tek proje değil. Yaklaşık 3 milyar dolar değerindeki LISA yerçekimi dalgası gözlemevi ve Venüs görevlerinden EnVision da NASA katkılarına bağımlı projeler arasında. LISA için NASA yaklaşık 1 milyar dolarlık teknoloji desteği sağlayacaktı. EnVision için planlanan sentetik açıklıklı radar katkısı ise 300 milyon dolar değerindeydi.

Ayrıca, gelecekteki New Athena X-ışını teleskobu ve Ariel ötegezegen gözlem misyonu da bütçe kesintilerinden etkilenme riski taşıyor. ABD Kongresi ise bu kesintilerin bir kısmını geri koymak için çalışmalar yürütüyor.

ESA’nın “B Planı”: Avrupa tek başına devam edebilir mi?

ESA içinden bir kaynak, ajansın LISA ve EnVision için alternatif senaryolar hazırladığını ve gerekirse Avrupa’nın bu görevleri kendi başına yürütebileceğine inandığını ifade etti. Üye ülkelerle yapılan görüşmelerde, NASA’nın sağlayacağı teknolojilerin Avrupa tarafından üstlenilip üstlenilemeyeceği değerlendiriliyor.

Kararın gelecek yılın ortasına doğru netleşmesi bekleniyor.

Avrupa için kritik bir bütçe dönemi

Aschbacher, ESA’nın gelecek üç yıllık dönem için 22 milyar Euro’nun üzerinde rekor bir bütçe hedeflediğini açıklamıştı. Ancak Avrupa’da artan savunma harcamaları nedeniyle bu müzakerelerin oldukça zorlu geçmesi bekleniyor.