Motoru arızalandı, yörüngeyi kaçırdı, ama imkansızı başardı

Venüs’teki son aktif görev olan Japonya Uzay Araştırma Ajansı’nın (JAXA) Akatsuki uzay aracı, görev kontrol merkezinden gelen çağrılara bir yıldan fazla süredir yanıt vermemesi üzerine, 28 Ekim Salı günü resmen emekliye ayrıldı. Akatsuki, “Cennete veya cehenneme dönüşmek için neler gerektiği konusunda yeni keşiflerin yolunu açan” ve Dünya büyüklüğündeki komşumuza bakış açımızı değiştiren önemli bir görevdi.

JAXA yetkilileri, uzay aracının arızalandığını doğrularken, yaklaşık 300 milyon dolarlık aracın 4,5 yıllık tasarım ömrünü üç katına çıkararak uzay keşfinde yaratıcılığın sınırlarını zorladığını belirtti. Görev, bilim dünyasına 178 dergi makalesi kazandırdı.

Akatsuki, 2010 yılında fırlatılmış, ancak talihsiz bir başlangıç yapmıştı. Ana motorunda meydana gelen bir arıza nedeniyle Venüs yörüngesine girme şansını kaçırmıştı. İnanılmaz bir şekilde, görev ekibi pes etmedi. Akatsuki, Güneş etrafında beş yıl boyunca yörüngede kaldıktan sonra 2015 yılında Venüs'e tekrar yaklaştı ve ikinci bir yörüngeye girme denemesi için yeterince hayatta kaldı.

JAXA açıklamasında, “Ana roket motoru hasar gördüğü için ekip yaratıcı olmak zorunda kaldı” ifadelerine yer verildi. Açıklama şöyle devam etti: “Uzay aracı, konum kontrolü ve ince ayar görevleri için tasarlanmış daha düşük güçlü iticileri kullanarak yakalama girişiminde bulunmak zorunda kalacaktı. Yörüngeye giriş daha önce hiç böyle bir yöntemle gerçekleştirilmemişti.” Bu riskli yöntem başarıyla sonuçlandı ve Akatsuki, yaklaşık on yıl boyunca keşiflerine devam etti. Ancak yaklaşık iletişim sorunlarının ardından 29 Mayıs 2024’te uzay aracıyla iletişim tamamen kesildi.

Süper dönüşün sırrı

Akatsuki, kurşunu eritebilecek kadar yüksek yüzey sıcaklıklarına ve ezici basınca sahip Venüs'ün iklimi hakkında bilgi edinmeyi amaçlıyordu. Bir yörünge aracı olarak, yüzeyden yaklaşık 50 ila 70 kilometre yükseklikte bulunan Venüs'ün kalın bulut kümesine odaklandı.

Bu bölgede rüzgarlar, gezegenin kendi dönüşünden 60 kat daha yüksek hızlarda esiyor ve bu duruma “süper dönüş” deniyor. Venüs bulutları gezegenin etrafında ortalama dört Dünya gününde dönerken, Venüs’ün kendisinin tek bir dönüşü 243 Dünya günü sürüyor.

Akatsuki, süper dönüşün nedenlerini anlamada önemli ilerleme kaydetti. Araştırmacılar, Akatsuki’nin çektiği yüzlerce görüntü arasında bulutları haritalandırıp hızlarını ölçtüler. Bu analiz, bulutların ivmesinin yerel güneş saatine bağlı olduğunu ve bu inanılmaz dönüş hızlarının Güneş ısısıyla korunduğunu ortaya çıkardı.

Bu bulgunun, Dünya dışındaki yaşam arayışı için de önemli çıkarımları var. Keşfedilen birçok dış gezegenin, gezegenin bir yüzünün sürekli olarak yıldızına dönük kaldığı durumu tanımlayan “gelgit kilidi” altında olabileceği düşünülüyor. Isıyı yeniden dağıtacak bir mekanizma olmadan, gelgit kilidi olan gezegenin gece tarafındaki havanın donması ve atmosferin çökmesi beklenir. Ancak Venüs’ün hızlı atmosfer dönüşünün yıldızdan gelen termal girdiyle sağlanması, gelgit kilidi olan gezegenlerde havayı koruyacak yaygın bir mekanizma olabileceğini gösteriyor.

Akatsuki, görevinin sonuna ulaşana kadar pek çok etkileyici keşfe de imza attı. Bilim insanları, atmosferde en az dört Dünya günü süren yay benzeri bir oluşum tespit etti. Araştırmacılar, bunun Venüs’teki dağların, alt atmosferdeki gazın bir "yerçekimi dalgası" olarak yukarı hareket etmesine izin vermesinden kaynaklandığını önerdiler.

Şimdilerde, hem NASA (DAVINCI ve VERITAS) hem de Avrupa Uzay Ajansı (EnVision) Venüs'e yeni görevler planlıyor. Ancak ABD hükümet kapanması ve fon kesintisi riskleri nedeniyle bu yeni görevlerin geleceği şu anda siyasi tartışmaların merkezinde yer alıyor.