Internet Cebinizde
Son zamanlarda mobil iletişim hizmeti veren firmalarda bir hareketlik gözleniyor. Bu sektörü canlandıran kelimesi ise WAP (Wireless Application Protocol). Bu teknoloji kullanıcılara cep telefonu üzerinden herhangi bir ek aygıta gerek kalmadan, yerden bağımsız olarak Internet’e erişim imkanı sağlıyor
WAP nasıl çalışıyor?
WAP uygulamaları HTML benzeri bir dil olan WML ve WMLScript
kullanılarak hazırlanıyorlar. Aktarım ise WTP üzerinden
gerçekleşiyor. WML kart ve yüzeylerden (Deck) oluşan dokümanlar
oluşturuyor. Kartlar, dolaşım için WML bütünlüğünü oluşturuyor ve
kullanıcı arayüzü olarak işlev görüyorlar. Yüzeyler ise bir grup
kartın bir araya gelmesinden oluşuyor.Wap hizmeti veren Web
sayfalarına ulaşım ise sadece WAP Gateway üzerinden mümkün oluyor.
WAP Gateway cep telefondan ikili biçimdeki sinyalleri alıyor ve
bunları istenen sayfaya ulaşmak için kullanıyor. Yeni WAP Gateway
için iki dünya arasındaki dönüştürücü denebilir. Çağrılan bu Web
sayfası daha sonra tekrar ikili biçime dönüştürülüyor,
sıkıştırılıyor ve cep telefonuna gönderiliyor.
Bilgisayar üzerindeki WAP uygulamaları
WAP sayfalarını görebilmek, WAP sayfası yapmak veya yayımlamak için
WAP uyumlu bir cep telefonuna ihtiyacınız yok. Uygun programlar
yardımıyla evde kullandığınız PC üzerinden de WAP sayfalarında sörf
yapabilir, sayfa hazırlayabilir veya yayımlayabilirsiniz.
WAP sayfaları standart Web sunucuların üzerinde çalışmak için
yönlendirmeyi sağlayan özel WAP sunucular üzerinden gösterilirler.
Bu nedenle sayfalara bağlanmak ve görüntüleyebilmek için özel WAP
Browser’lara ihtiyaç duyulur. Internet’te bulabileceğiniz bir çok
WAP Browser mevcut. Eğer genel olarak bakılırsa, zaten kısıtlı olan
WAP imkanları ile sayfaları görüntülemekten fazla bir işlev
sunmuyorlar. Ancak kullanım özellikleri ve fonksiyonlarına bağlı
olarak birbirlerine üstünlük sağlayabilirler.
Ufak bir pencerede açılan EZWAP, klasik Windows pencereleriyle
benzerlik gösterse de üzerinde açıklaması bulunmayan farklı
düğmeleri kullanımını zorlaştırıyor. Programa alışıldıkça hızlı bir
kullanıma imkan veren EZWAP Browser’ın en büyük dezavantajı kaynak
gösteremiyor olması. Adres: www.ezos.com
Opera V4 Beta 4 ise bilindiği üzere düşük konfigürasyonlu PC’ler
için ideal bir Web Browser. Rakiplerine göre en büyük artısı ise
kendi bünyesine ekleyebildiği WAP Browser özelliği ile WAP
denizlerinde sörf yapmaya imkan vermesi. Internet sayfalarını
görüntülemek üzere geliştirilmiş pencerelerine WAP sayfaları hiç
yakışmasa da tam sürümünde bu durum değişebilir. Adres:
http://www.opera.com/
UP.SDK, WAP protokolünün oluşmasında büyük katkısı olan
www.phone.com’un Browser’ı olma avantajını kullanarak, gerçek bir
mikro Browser üreticisi olarak PC’de WAP için en uygun ortamı
sağlıyor. Telefon şeklindeki ara yüzü kaliteli bir simülasyon olan
UP.SDK’nın ayarlarına nesne menüsü üzerinden ulaşılabiliyor. Adres:
www.phone.com
WinWAP 3.0 Pro ise rakipleri arasından rahatlıkla sıyrılıyor.
Klasik Windows pencerelerini kullansa da View menüsü altından
pencerenin boyutu, istenilen cep telefonu ile orijinal ölçülere
taşınabiliyor. Adres:www.slobrot.com/index.html
WAP sayfası hazırlama ve yayım
What you see is what you get tekniğini kullanan WAP editörleri
kullanım kolaylıkları ile göze çarpıyorlar. Bu sayede
hazırladığınız sayfanın nasıl bir görüntü sergileyeceğini anında
görebilir ve ya direkt arayüzde değişiklik yaparak, komutların
arasında boğulmaktan kurtulabilirsiniz.
Easy Pad Waptor kullanışlı ve gerekebilecek tüm bileşenleri tek bir
pencere içerisinde toplamış bir arayüze sahip. Gerekirse kod
içerisinde değişiklik yapılmasına imkan veren editörde WML
yardımının olmaması en büyük eksisi.
WAP Page ise Easy Pad Wapto’dan farklı olarak daha çok profesyonel
kullanıcılara hitap ediyor. Sunduğu geniş fonksiyonlar ve
arayüzünün rahat kullanıma imkan vermesi ile oldukça kaliteli bir
editör olduğun kanıtlayan WAP Page’in de tek eksisi WML yardımının
bulunmaması. Adres: www.wapmine.com.
Hazırladığınız WAP sayfalarını Nokia Wap Server’ı
kullanabilirsiniz. WAP sayfalarınızı kendi bilgisayarınızdan
yayınlamaya imkan veren bu WAP sunucunun 30 günlük deneme sürümünü
www.nokia.com adresinden bulabilirsiniz. Ancak kurulum için Windows
NT gerektiren sunucu WAP sayfalarını Web sunucunuza koyduğunuz
dizine yönlendiriyor, ziyaretçi kayıtlarını tutabiliyor ve
istenilen IP bloklarını göz ardı edebiliyor.
Önümüzdeki günler WAP’a ne getirecek
Maalesef WAP halen gizli bir kutu olma özelliğini taşıyor. WAP
uygulamalarının her geçen gün yaygınlaşmasına rağmen halen beklenen
talep elde edilememiş durumda. WAP geliştiricileri ise gelecekte
WAP ile yapılabilecekler konusunda ümitliler. Tabii ki bu
isteklerin yerine getirilebilmesi için ilk olarak teknik sorunların
aşılması gerekli. Bunların haricinde gerçekleştirilmesi planlanan
ilk düşünceler ise: aktarılan sayfaların otomatik olarak
sıkıştırılması, uygulama katmanı için yeni güvenlik mekanizmaları,
MultiCast Support ve her bir katman için API’ler. Sonuç olarak WAP
uzun süre daha güncelliğini koruyabilecek ve özellikle çalışanların
yüklerini büyük ölçüde hafifleten bir teknoloji.
Veri aktarımında kullanılan WAP mimarisi
WAP Stack mimarisi veri aktarımında, tanınmış OSI modeline benzer
bir katman mimarisi sergiliyor. Bu mimaride altta bulunan katman,
belirli fonksiyonları üzerindeki katmanın kullanımına sunuyor.
Sadece beş katmandan oluşan WAP modelindeki her katmanda hem
programlar hem de protokoller kullanılıyor. Bu katmanlar yukarıdan
aşağıya (Bkz Resim WAP Modeli) Uygulama, Oturum, Transaksiyon,
Güvenlik ve Aktarım olarak diziliyorlar. İçerik geliştiricileri
özellikle, görüntüleme dili WML ve Script dili WMLScript’in
içerisinde bulunduğu Uygulama katmanı ile uğraşmak zorundalar.
Şimdi bu katmanlara ve görevlerine tek tek göz atalım:
Uygulama Katmanı: Wireless Application Environment (WAE) Web ve Internet teknolojilerini temel alan çok fonksiyonlu bir uygulama ortamı. En önemli görevi ise farklı aygıtların birbirleri ile haberleşebilmesi için herhangi bir yerden bağımsız bir ortam hazırlamak. Ana bileşenleri ise WML, WMLScript ve mobil hizmet sağlayıcıların müşterilerine farklı çözümler sunmasına imkan veren Wireless Telephony Application (WTA).
Oturum Katmanı: Bu katmanda Wireless Session Protocol (WSP), Uygulama katmanına iki hizmet sunuyor: Bir bağlantı düzenli ve bağlantısız servis. Bu istemcinin WAP uygulamalarında rahat bir şekilde hareket etmesini sağlıyor. Yani istemci ve WAP Gateway arasında bağlantı sonucunda oturumun kurulmasını sağlıyor.
Transaksiyon Katmanı: Wireless Transaction Protocol (WTP)’un kullanıldığı bu katmanda aksiyonun düzenlenmesi için çalışılır. Açıklanan veri aktarım yollarında ise paket kontrolü gerekli değildir.
Güvenlik Katmanı: Wireless Transport Layer Security Protocol (WTLS) WAP mimarisindeki güvenlik katmanını oluşturuyor. Bu protokol SSL’in devamı olan TLS temeli üzerinde çalışıyor. WTLS veri içeriği, kişilik hakları, kaydolma ve Denial of Service saldırılarına karşı koruma sağlıyor.
Aktarım Katmanı: Aktarım mekanizması Wireless Datagram Protocol (WDP) kendi üzerinde bulunan WAP protokolleri ve taşıma hizmetlerini sunan Bearer’lar arasında bir bağlantı noktası görevini üstleniyor. Bearer ifadesi altında WAP üzerinden haberleşebilen farklı taşıyıcı ağlar bir araya toplanmıştır. Bunları WAP ve fiziksel ağ arasındaki bağlantı noktası olarak da tanımlayabiliriz.
İletişim alanında senelerdir yükselen iki ayrı kavram mevcut: Internet pazarı ve mobil iletişim. Yükselişlerini devamlı sürdüren bu iki farklı alan karşısında ister istemez akla gelen bir soru vardı: Aslında oldukça farklı olan bu iki pazarı nasıl birleştirebiliriz? Bu görevi yerine getirmek üzere mobil iletişim ağı işletmecileri, servis sağlayıcılar, donanım ve yazılım üreticileri bir araya gelerek 1997 yılında WapForum isminde bir organizasyon kurdular. Beraber yürütülen bu çalışmalar meyvesini verdi: Geçtiğimiz sene, Temmuz ayı sonlarında Internet tabanlı bilgilerin kablosuz olarak iletilmesini ve hizmetleri bir norma sokan açık, global bir standart protokol yayınlandı. Bu haberleşme protokolü Wireless Application Protocol (Kablosuz Haberleşme Protokolü), yani kısaca WAP’tı.
Adından sıkça söz ettiren WAP nedir?
WAP-Forum’un asıl amacı Web içeriğini cep telefonlarından
kullanılabilecek hale getirmekti. Bunun için herhangi bir yardımcı
donanıma ihtiyaç kalmadan cep telefonu ile direkt olarak Internet’e
erişmek mümkün olmalıydı. Bu, ancak mobil iletişimin sınırlarından
kaynaklanan bazı engellerin aşılması ile mümkün olabilirdi. İlk
olarak düşünülmesi gereken bir Web sayfasının, cep telefonlarının
küçük ekranlarında nasıl görüntülenebileceğiydi. Bunun için grafik
tabanlı Internet sayfalarının ister istemez belirlenmiş çizgiler
ile sınırlandırılmış olması gerekliydi. Bunun haricinde GSM ağının
düşük olan veri transfer hızı da bir problem oluşturuyordu. Ancak
transfer edilen veri kümelerinin etkili bir şekilde sıkıştırılması
ile data transferi için kabul edilebilir ücretler kullanılmasını
garanti altına alabilirdi. Veri transfer protokolü WAP bu mobil
iletişim ağının bu özel şartları ve son kullanıcı aygıtları göz
önünde bulundurularak geliştirildi. Bilgilerin cep telefonları
ekranlarında görüntülenebilmeleri için özel bir programlama dili
olan WML (Wireless Markup Language) geliştirildi. XML (Extended
Markup Language)’in farklı bir lehçesi olarak nitelendirilebilecek
olan WML, transfer edilen veri gruplarının sabit miktarda veri
içerek şekilde sınırlandırılmasını mümkün kılıyor. Video, ses,
yüksek çözünürlükte resimler ve büyük grafiklerin WAP üzerinden
taşınması ve görüntülenmesinden ise kaçınılıyor.
Peki WAP ne gibi hizmetler sunuyor?
WAP uyumlu telefonlar kullanıcılarına telefon fonksiyonundan çok
daha fazlasını sunuyorlar. Böylece örneğin veritabanlarından bilgi
çağırabiliyor, randevu oluşturabiliyor ve randevu defterinizi
tutabiliyor. E-posta ve ileti gönderip, alabiliyor, Internet bilgi
hizmetlerini kullanabiliyor, örneğin haberler, hava durumu ve
vesaitlerin hareket tarifesi gibi bilgilere de erişebiliyor. Bunun
haricindeki özel hizmetlere bağlı olarak da firma bilgilerine
ulaşılabilir. Aynı şekilde konser biletlerinin, uçak ve otobüs
biletlerinin sipariş verilmesi ve satın alınması, otelde yer
ayırtılması veya hesap denetimi gibi işlemler de yerine
getirilebilir.
Kullanılan WAP standardı
Hizmetlerin mümkün olabilmesi için kullanılan donanım, aktarım yolu
ve sayfa programlaması gibi bileşenlerin sabitlenmiş olması
gereklidir. WAP uyumlu donanımlarda WTAI (Wireless Telephony
Application Interface)’in bulunması gerekir. Bu bağlantı noktası
WAP uygulamalarında alışılagelmiş telefon fonksiyonlarını kontrol
eder. Bunun haricinde WAP Stack ve bir Mikro Browse’ın da bulunması
gereklidir. Web sayfalarının programlanabilmesi için sayfa
tanımlama dili WML ve içerik biçimi için de Javascript yapısına
benzeyen WMLScript kullanılır. WAP özellikleri arasında kullanıcı
bağlantı noktasına ait talimatlar bulunmaz. Ekrana gelen görüntü
tamamen üreticinin inisiyatifindedir.