İnternet büyük bir kütüphane gibidir. Tek farkı kütüphanelerde arananı bulmayı sağlayan kataloglar, internette her zaman eksiksiz değildir ve bazen doğru sonuçları göstermeyebilir... Peki aradığınızı bulmak için ne yapmanız gerekli?
Daha önce gittiğiniz sıradan bir kütüphaneyi düşünün.. Şimdi de onun binlerce kat büyüklüğünde bir başka kütüphaneyi düşünmeye çalışın. İşte bu ikinci devasa kütüphane internete benzer. Fakat interneti kütüphanelere benzetmek bizi ancak bir noktaya kadar getirebilir. Çünkü internetteki bilgi çok daha fazladır. Ayrıca kütüphanelerde kitaplar raflarına yerleştirilmeden önce çok sistemli bir şekilde düzenlen ir ve kataloglara işlenir. Ne yazık ki internette bu düzenli kataloglar bulunmaz. Başka bir deyişle, siteler ve sayfalar belli bir düzene göre yerleştirilmemişlerdir. İşte bu konu, tecrübeli sayılmayacak kullanıcılar için son derece tehlikeli.
ARAMA MOTORLARI
Internet hatırı sayılır boyutlarda bilgi içermeye başladığından beri bazı arama motorları ortaya çıkmaya başlamıştır. Arama motorları web sitelerini araştırarak sayfa içeriklerini veri bankalarına kaydederler. Başka bir deyişle interneti otomatik olarak dolaşır ve buldukları siteleri diğer kayıtlı sitelerin yanına eklerler. Arama motorlarını yöneten uzmanlar ise farklı bir iş yaparlar ve kaydedilmiş olan siteleri içeriklerine göre sınıflandırırlar. Sonuçta ortaya kullanıcıların keyifle inceleyebileceği bir katalog çıkar. Kullanıcı, anahtar kelimelere göre arama yapar ve arama motoru da bu kelimelerin tamamını ya da bir kısmını içeren sayfaları kullanıcının karşısına getirir. Bu sonuçlar, aranan konuyu içeren web sitelerine ait adreslerden oluşur.
Başlamadan Önce
BAŞLAMADAN ÖNCE
Öncelikle internette başarılı arama sonuçlarına ulaşmanın hazırlık gerektiren bir sanat olduğunu belirtmeliyiz.
Az sonra da vereceğimiz örneklerde göreceğiniz gibi, aramanın temelinde bulunan bazı kriterler genellikle tüm arama motorları için geçerlidir.
BASİT KELİMELER
Arama motorları aranacak anahtar kelimeler yardımıyla kullanılırlar. Eğer aradığınız anahtar kelime sayısı birden fazlaysa ayırmak için virgül kullanabilirsiniz. Karşımıza çıkan sonuç genellikle anahtar kelimelerimizi içeren listelerin uzun bir dökümü şeklindedir. Daha İyi sonuç almak için arama esnasında özel sembolleri kullanmak işimizi kolaylaştıracaktır. Örneğin arama yaparken "Cem Sinanoğlu" yazarsak, karşımıza çıkan sonuçlar Cem Sinanoğlu hakkında olacaktır. Ama eğer aynı aramayı tırnak işaretlerini kullanmadan yaparsak karşımıza sadece Cem ya da sadece Sinanoğlu adlarının geçtiği farklı sonuçlar da çıkabilir. Bu konuda ayrıntılı bilgileri ilerleyen sayfalarda bulabilirsiniz.
BİRAZ DA MANTIK
Matematikçilerin ve bilim adamlarının İfadelerinde kullandıkları semboller arama yaparken bu kez de bize yardımcı oluyor. Fakat bu gözünüzü korkutmasın, kullanacaklarımız gayet basit olan mantıksal yapılar. Üç temel İngilizce kelimeyi kullanarak bu yapıyı kurabiliriz; And (ve), Or (veya), Not (hayır). Peki bunları nasıl kullanacağız? Bir örnek verelim. Diyelim ki Audi, BMW ve Peugeot'nun son modelleri ile ilgili bir araştırma yapmak isliyorsunuz ama sonuçlar arasında Mercedes ile karşılaşmak islemiyorsunuz. Arama satırına şunu yazabilirsiniz: "audi And bmw And Peugeot And Not mercedes".
Bu mantık dizisi genellikle sizi istediğiniz sonuçlara ulaştıracaktır. Fakat farklı arama motorlarının farklı mantıksal yapıları olabilir.
İleride daha detaylı olarak bahsedeceğimiz en popüler arama motorlarından biri olan Google ve benzer tarzda hizmet veren diğer arama motorları için bu mantıksal yapı geçerlidir. Bunun dışında " şeklindeki yıldız sembolü de yine sık kullanacağınız bir sembol olabilir." sembolü nü bir joker olarak kullanabilirsiniz. Örneğin "Can*" yazdığınızda, arama motoru Can ile başlayan tüm kelimelerin geçtiği sayfaları karşınıza getirecektir. " işaretinden sonra herhangi bir şey gelebilir. Bu, özellikle bir kelimenin tamamını hatırlamadığınızda çok işinize yarayacaktır.
Örnek Aramalar
FARKLI SEMBOLLER
Aramalarda And ve Not kelimeleri yerine daha basil semboller de kullanabilirsiniz. And yerine eklemek anlamında + işareti, Not yerine ise çıkartmak anlamında - işareti koyabilirsiniz. Diyelim ki kakao ve çikolata seviyorsunuz ama fıstıktan nefret ediyorsunuz. Bu özelliklerde bir tatlı tarifi ararken kullanmanız gereken formül şu şekilde olabilir: "Tarif+kakao+çikolata-fıstık".
Eğer bu formül ile tam olarak istediğinizi bulamadıysanız, tarif kelimesinin yerine örneğin mutfak kelimesini deneyebilirsiniz. Böylece karşınıza "Türk mutfağı" yada "Tatlılar" gibi alt kategoriler gelebilir. Sonuçlar arasında daha da kesin bir cevap arıyorsanız var olan sonuçlar arasından sadece kakaoyu arayabilir ve sadece kakao kullanılan tatlılara ulaşabilirsiniz.
GELİŞTİRİLMİŞ ARAMALAR
Tüm aramalar, daha net sonuçlara ulaşmak için aranılan alanı fazlasıyla daraltmaya müsaittirler. Google ve Altavista'da uzun formülleri kullanarak nitelikli sonuç sayısını konuya bağlı olarak azaltabilirsiniz. Bu sayede çok eski tarihlerde yazılmış belgelere ulaşabilir ya da sadece tanımlanan dilde yazılmış belgeleri görüntüleyebilirsiniz.
ÖRNEK ARAMALAR
Arama motorlarında bir sonuca ulaşmak için genellikle arama satırına bir sözcük yazıp arama yapmak gereklidir. Örneğin İstanbul hakkında bilgi arıyorsak metin alanına İstanbul yazmak gerekir. Böylece İstanbul'la ilgili web siteleri karşınıza gelecektir.
Tırnak İşareti Kullanmak
TIRNAK İŞARETİ
Bir cümle ya da bir kelime grubu aramak için tırnak işareti kullanılabilir. Örneğin lazer yazıcılarla ilgili bilgiye ulaşmak istiyorsanız, arama satırına "lazer yazıcı" kelimelerini tırnak içinde yazmalısınız. Böylece arama motoru bu iki kelimenin art arda kullanıldığı sonuçları karşınıza getirir.
BÜYÜK VE KÜÇÜK HARF
Google gibi bazı arama motorları büyük ve küçük harf kullanımına duyarlıdır. Anahtar kelimenizi sadece küçük harfle yazarsanız sonuçlar içinde kelimenin hem küçük hem de büyük harfle kullanıldığı sayfalar görebilirsiniz. Örneğin "chip" kelimesini yazdığınızda sayfalarında "Chip" veya "CHİP" kelimelerinin geçtiği sonuçları bulabilirsiniz. Ama aradığınız kelimeyi yazarken en az bir büyük harf kullanırsanız arama motoru tam olarak aradığınız şekilde yazılmış sonuçlan karşınıza getirir. Küçük harfi araştırmanızı genişletmek istediğiniz zaman, büyük harfi ise özel isim ya da belirli bir yer ismini aradığınız zaman kullanmalısınız.
Aramalarda + ve - İşaretleri Kullanmak
+ işareti
Anahtar kelimelerinize bir kelime daha dahil etmek istediğinizde + işaretini boşluk bırakmadan kelimenin önüne yazarsınız. Örneğin "film+savaş" yazarsanız karşınıza savaş filmleriyle ilgili siteler gelecektir.
- işareti
Araştırmanıza bir kelimeyi dahil etmek istemediğinizde, aramadığınız kelimenin önüne boşluk bırakmadan-işareti koyarsınız. Örneği "film-savaş" yazarsanız karşınıza savaş filmleri hariç her türlü filmle ilgili bilgi gelir.
+ ve - birlikte
+ ve - işaretlerini rahatlıkla aynı arama içinde kullanabilirsiniz. Örneğin "Skywalker'+Yıldız savaşları"-"bölüm 1" şeklinde bir arama yaptığınızda içinde yıldız savaşları ve Skywalker geçen ama içeriğinde "bölüm 1" olmayan sitelere ulaşabilirsiniz.
Yıldız İşareti *
Bu işaret bilgisayar içinde dosya araması yapılırken de kullanılır. Aradığınız kelimeyi tam olarak hatırlayamıyorsanız yıldız işareti sizin için mükemmel bir yardımcı olacaktır. Örneğin satılık bir şeyler ararken "sat*lık" yazabilirsiniz. Bu şekilde arama motoru * gelen yerlere uygun harfi yerleştirerek arayacaktır. Eğer profesyonel kelimesinin nasıl yazıldığını tam olarak anımsayamadıysanız arama satırına "profesy*nel" olarak girebilirsiniz. Arama motoru karşınıza doğru kelimeyi getirecektir.
Gelişmiş Aramalar
GELİŞMİŞ ARAMALAR
Bir adım daha ileriye gidecek olursak, görmüş olduğumuz basit mantıksal yapıların yanı sıra daha karmaşık mantıksal yapılar da kullanabileceğimizi anlıyoruz. Bunlar "OR, AND, AND NOT, NEAR" ifadeleri.
AND
Bu sözcüğün anlamı + simgesinin kullanımına benzer. Yapılan aramada iki kelimenin birden yer alması gerektiğini gösterir. Örneğin 'Türk AND Yemek" dersek Türk yemekleri hakkındaki sonuçlara ulaşabiliriz.
OR
Bu genellikle birbirine benzer iki kelime için kullanılır. Örneğin "Cem OR Cemile". Karşınıza içerisinde bu iki kelimeden herhangi birini bulunduran sayfalar gelecektir.
AND NOT
Bu yapı ilk kelimenin geçtiği fakat ikinci kelimenin yer almadığı aramaları yapmak için kullanılır. Örneğin "Motosiklet AND NOT kullanılmış". Bu şekilde kullanılmış değil sadece yeni motosikletleri arayabilirsiniz.
Diğer Anahtar Sözcükler
NEAR
Yanında, yakınında anlamına gelen İngilizce bir sözcük. Örneğin "Yamaha NEAR Gitar" yazarsak arama motoru bize sadece Japon firması Yamaha'nın gitar modellerini sergileyecektir.
PARANTEZ ()
Matematiksel ifadelerde kullanıldığı gibi kullanılırlar. Aranan kelime gruplarından hangilerinin öncelikli olduğunu göstermeye yararlar. Örneğimizde "(motosiklet AND otomobil) NE-AR kullanılmış" satırını görüyoruz. Burada öncelik parantez içindeki kelimelerdedir. Arama motoru "motosiklet" ve "otomobil" kelimelerine öncelik verir, ardında da "kullanılmış" sözcüğünü ekler.
DİĞER ANAHTAR SÖZCÜKLER
Her arama motorunun kendine has kuralları ve özellikleri vardır. Örneğin Altavista temel arama özelliklerinin yanı sıra aşağıda listelenmiş olanakları da sunar.
Text: Sadece metinler içerisinde araştırma yapmanızı sağlar. Örneğin "text:ilaç" yazarsanız metin bölümlerinde "ilaç" kelimesinin geçtiği sayfalara ulaşırsınız. Resimler ve diğer öğeler bu aramaya dağ il edilmez.
Title: Her web sayfasının "Title" denilen bir başlığı vardır. Dilerseniz seçiminizi bu başlıklara göre de yapabilirsiniz. Örneğin: "title:müzik" yazdığınızda, arama sonuçları içerisinden başlığında müzik kelimesinin geçtiği sayfalar karşınıza çıkacaktır.
Url: Her web sayfasının alan adı da denilen bir adresi vardır ve aramalarınız bir alan adı ile ilgili olabilir. Örneğin "url:mp3" yazdığınızda adresi içinde mp3 kelimesi geçen web sitelerine ulaşırsınız.
Domain: Domain:tr yazdığınızda alan adı uzantılarına göre Türkiye'nin uzantısı olan tr ile ilgili web adreslerine ulaşırsınız. "Domain:org" yazdığınızda ise sadece alanadi.org şeklindeki organizasyonlara ait web sitelerini görüntüleyebilirsiniz.
Image: İngilizce'de resim anlamına gelen bu kelime özellikle grafikle ilgili aramalarınızda çok işinize yarayacak ve basit bir şekilde istediğiniz resmi bulmanızı sağlayacaktır. Örneğin "image:deniz" yazıp aradığınızda arama motoru, denizle ilgili resimleri dökecektir, "image:dağ" yazarsanız dağ ile ilgili resimleri bulursunuz.
DİKKAT: İSTİSNALARI ÖĞRENİN
Burada bahsedilen kurallar pek çok arama motoru için geçerlidir ama her zaman istisnalar olabilir. Kullandığınız arama motoru ile ilgili bilgileri okuyunca tüm fonksiyonlarını kendiniz keşfedebilirsiniz. Farklı fonksiyonlar özellikle ses, resim ya da multimedya ağırlıklı araştırmalarınızda size yardımcı olacaktır.
İpucu: İnternetten Yardım Alın
İPUCU: İNTERNETTEN YARDIM ALIN
Burada anlattığımız pek çok bilgiye Google, Altavista ya da Yahoo arama motorlarının web sitelerini kullanarak da ulaşabilirsiniz. Her arama motoru kullanıcılarını işlevleri ve çalışma prensipleri hakkında bilgilendiren bölümlere sahiptir. Bu konuya yarım saatinizi ayırmanız gelecekteki aramalarınızda size zaman kazandırır. İnternetin içeriği gözle görülür şekilde artıyor ve artık bu dev içeriğin içinde kaybolmamak, aradığımızı bulabilmek için yeteneklerimizi geliştirmenin zamanı geldi de geçiyor bile.
İPUCU: DİL SEÇİMİ
Tüm arama motorları sonuçları istenen bir dilde sıralayabilir. Genellikle arama ekranında başlıca dillerin sıralandığı bir menü yer alır. Eğer belirli bir dil tercihi yapılmazsa, internetteki tüm siteler dil ayrımı yapılmaksızın karsınıza getirilir.
Bilgi: Motorlar ve Rehberler
BİLGİ: MOTORLAR VE REHBERLER
İnternetteki araştırmalarınız için arama motorlarının yanı sıra rehberleri de kullanabilirsiniz. Araştırma konunuz ne kadar belirli ve dar ise, motorlar da o kadar faydalı olur. Fakat rehberler aranan konular hakkında daha genel bilgileri verirler. Bu ayrımın sebebi şudur Rehberler daha sınırlı sayıda web sitesi içinde araştırma yaparlar. Arama motoru ise milyonlarca web sitesini okur ve aranan kelime ile ilgili olanların hepsini görüntüler. Eğer belirli bir hedefiniz ve bir de aceleniz varsa arama motorları ile arama yapmak sizin için daha uygun olacaktır. Rehberler hakkında ayrıntılı bilgileri ikinci sayımızda bulabilirsiniz.
Terimler
... TERİMLER ...
ANAHTAR KELİME: Arama motoru ile arama yaparken, bulmak istediğiniz konuyu simgeleyen bir ya da birden çok sözcüğe verilen isimdir. Örneğin Beşiktaş Spor Kulübü ile ilgili sayfalan bulmak istiyorsanız, anahtar kelime olarak "Beşiktaş" yazabilirsiniz.
REHBER: Anahtar kelime ile çalışan arama motorlan kadar başarılı olmasa da, konuları kategoriler halinde görmenizi sağlar. Çalışma sistemi Windows'un dosya yapısına benzer. Yine Beşiktaş Spor Kulübü'nü ele alalım. Beşiktaş'la ilgili web sayfalarına rehber yardımıyla ulaşmak için önce spor, hemen ardından futbol, takımlar, Türkiye, birinci lig... gibi bir link sıralamasını izlemeniz gerekiyor. En sonunda rehberdeki Beşiktaş'la ilgili sayfalara ulaşabilirsiniz.