BİLGİ: MP3 Jargonu
MP3 dosyası hazırlayabilmek için yüzlerce yazılım bulunuyor. Bunların çoğu sökme/ çevirme işlemi yapıyor. Bunun anlamı; müzik CD'lerindeki dosyaları alıyor ve MP3'e dönüştürerek PC'nizde saklanabilir hale getiriyorlar. Bu yazılımlar MP3 yaratım sürecinde ses kalitesi ve dosya boyutu gibi önemli kriterleri etkileyebilecek derecede söz sahibiler. Hazır seçenekler yeterli gelmiyorsa, sizin bu konuda neler yapabileceğinizi öğrenmenizin vakti gelmiş demektir. Aşağıdaki parametreler hakkında bilgi sahibi olursanız, gelişmiş ayarlar yaparak MP3'lerin kalitesini belirleyebilirsiniz.
Bit oranı (Bir rate)
Basit bir kurala sahip, bit sayısı arttıkça kalite de artıyor. Bu değer bir saniyede çevrilen sesteki bit sayısını belirtiyor. 128 Kbps oranında çevrilen bir MP3 dosyasının bir dakikası 2.81MB boyutunda bir dosya oluşturuyor. Bunun hesaplamasını şu şekilde yapabilirsiniz:
128 Kbit/sn x 180 saniye = 23,040 kilobit
(23,040 kilobit/8) x 1024 = 2.81 Mbyte
Bit oranını yükselttiğinizde kalitenin artması gerekiyor. Ancak dosya boyutunun da arttığını aklınızdan çıkartmayın.
128 Kbps oranı ile MP3 hazırlamak size makul bir ses kalitesi sağlar. Ancak 160 Kbps gibi yüksek bir oran hem diskte fazla yer kaplamayan, hem de aslına daha uygun bir ses kalitesi sunar. İsterseniz 320 Kbps oranına kadar çıkabilirsiniz, ancak bu oran sadece arşiv amacıyla kullanılır ve günlük kullanımda gereksiz olacak büyüklükte MP3 dosyaları yaratır.
Frekans (Frequency)
Saniyede alınan örnek sayısını belirler. Her saniye CD'deki sesi yani analog sinyali alır ve dijital sinyale dönüştürür. Bu değerin de yüksek olması ses kalitesinin artması anlamına gelir. Örneğin müzik CD'lerindeki frekansı n standardı 44,1 KHz'dir. Bu değeri özellikle ihtiyaç olmadığında değiştirmeye gerek yoktur. Örnekleme frekansı sadece ses ve konuşma gibi yüksek frekans olmayan durumlarda kayıt yaparken düşürebilirsiniz.
Çevirme (Encoding)
MP3 dosyaları iki çevirme yöntemi kullanılarak oluşturulabilir: sabit bit oranı (CBR) veya değişken bit oranı (VBR). İsimlerden de anlaşıldığı gibi ilk metod, bit oranını tüm şarkı boyunca sabit tutuyor, ancak diğerinde MP3 çevirici ses karakteristiğine göre bit oranını değiştiriyor. Örneğin bir kaç enstrümanın bir arada çalındığı kısımlar gibi yüksek bit oranı gerektiren yerlerde, değer artırılıyor, daha sessiz kısımlarda ise bit oranı düşürülüyor. Bu, VBR ile çevrilen dosyaların daha az yer kaplamasını sağlıyor.
LAME MP3 çevirme (LAME MP3 Encoding)
LAME günümüzdeki en iyi MP3 çeviricilerden birisi olarak kabul ediliyor. Halen geliştirilmeye devam edilen LAME, kalite ve çevirme hızına odaklı bir algoritma. Örneğin LAME v3.89, 192 Kbps bit oranında sıradan bir şarkıyı 1 dakika 20 saniyede MP3'e çevirebiliyor.
Kanallar
Mono ve stereo herkesin bildiği standartlardır. Kanal çevriminde de stereo ayrı ayrı ve sırayla iki kanalı çevirir. Ancak, Joint Stereo (JS) adlı bir yöntem ile bu kanallar sol ve sağ yerine orta ve yan olarak ayrılır. Bunun sebebi benzer seslerin bir araya getirilerek daha iyi sıkıştırılabilmesidir. Dinlerken ise bu sesler tekrar sol ve sağ olarak ayrılır, böylece çalma esnasında bir problem olmaz.
ID3 etiketleri (ID3 Tags)
MP3 dosyalarının en güzel yanlarından birisi üzerinde şarkıcı veya grup, şarkı adı, tarih, albüm vb. bilgileri barındırabilmesidir. Bunun yolu ID3 adı verilen etiketleri kullanmaları ndan geçer. Bunu MP3 çalarların da çoğu destekliyor, böylece şarkı hakkında ivedi bilgi sahibi olunabiliyor.
Freedb
ID3 etiketlerini elde etmek için kullanabileceğ iniz ücretsiz bir veritabanı olan freedb, her müzik CD'sinin kendine has bir kimlik numarası olmasından yola çıkarak, bir çok bilgiyi bünyesinde topluyor. Dolayısıyla müzik CD'sinden MP3'e çevirirken, yazılım freedb'ye bu kimlik numarasını söylüyor ve gerekli bilgilere erişiyor.
Aytun Çelebi
[email protected]
Müzik CD'sini okuduktan sonra freedb web sitesine (www.freedb.org) bağlanarak şarkı adlarını alıyor. Eğer internete bağlı değilseniz ve kopyalama işlemini başlattıysanız, şarkı adlarınız Track 1, Track 2 vb. şeklinde olacaktır.
Yazılımın ID3, ID3V2 (bkz. Jargon kutusu) gibi meta veri formatlarına desteği bulunuyor. Sökme işleminin dışında farklı işlevleri de bulunuyor. Bir formattaki ses dosyasını başka formata çevirebiliyor. Ayrıca CD de yazabiliyor. Böylece müzik CD'lerinizdeki şarkıları sabit diske aktardıktan sonra, sevdiğiniz şarkılardan oluşan bir derleme CD hazırlayabilirsiniz.
Easy CD-DA Extractor'ın bir artı puanı da en iyi ses kalitesini elde etmek için LAME MP3'ün yanısıra VBRencoding tekniğini de kullanması. Sık sık kendine müzik CD'si yazanlar yazılımın diğer yeteneklerini de merak edeceklerdir. CD-Text, .cue formatlarını desteklediği gibi, buffer underrun koruması ile hatasız ve sorunsuz CD yazılmasını sağlıyor. Yani CD yazarken aniden karşınıza çıkan bir hata mesajıyla CD'nizin yandığını öğrenmeyeceksiniz. Elbette bunun için donanımınızın da Buffer Underrun özelliği bulunması gerekiyor.
CD Text albüm, şarkıcı ve şarkı adı gibi bilgilerin müzik CD'sinde saklanmasını sağlıyor. Bu bilgi normal kapasiteyi etkilemiyor. Cue ise MP3'lerin adı, sanatçı adı, zaman ve CD üzerindeki pozisyon gibi bilgilerini saklayan basit bir metin dosyası.
Araç kutusundakiler
MP3 çevirme ile birlikte müzik CD'lerindeki şarkıları da sökme işlemi yapan popüler uygulamalara göz atalım.
dbpowerAMP
Ücretsiz, ufak ve etkili bu araç MP3 yaratımını çok basit bir hale getiriyor. Etkisini, en güçlü MP3 çevirici algoritmalardan birisi olan LAME MP3 çevirme (bkz. MP3 jargonu kutusu) yöntemini kullanmasına borçlu.
Arayüzü de oldukça basit. CD taktıktan sonra, ana ekranda bir araç çubuğu beliriyor. Buradan CD'den söküp MP3'e çevirmek istediğiniz şarkıları seçerek işe başlayabilirsiniz. Ayrıca, eğer internet bağlantınız varsa, yazılım otomatik olarak CDDB veritabanına erişerek gereken CD'den sökülen MP3'lere albüm, sanatçı adı gibi bilgileri girecektir.
This is a small, free and very powerful toolthat makes MP3 creation very simple. Ituses the LAME MP3 encoding engine (seeJargon box), which is one of the highestquality MP3 encoders.
Araç çubuğundaki “Rip” düğmesi MP3 veya WAV formatında sökme işlemi yapılmasını başlatıyor. Menüdeki “Compression settings” seçeneği, bit oranı, kanal çevirme tipi (Joint Stereo seçin) ve örnekleme frekansını (44,100'de bırakın) ayarlamaya yarıyor. Ayar çubuğunu kaydırarak çevirme bit oranı ayarlanabilir. Yüksek kalitede ve çok fazla yer kaplamayan bir kalite arıyorsanız 160 Kbps'ı seçebilirsiniz.
“Advanced options” seçeneği ise LAME çeviriciyle ilgili daha gelişmiş seçeneklere erişmenizi sağlıyor. Çevirme işleminin sabit veya değişkene dayalı olması buradan belirlenebiliyor. İşleri basitleştirmek için, farklı hazır seçenekleri kullanmak mümkün. İşiniz bittiğinde “OK”e tıklayarak ana pencereye dönün ve buradan “Rip” diyerek işlemi başların. Bir süre sonra MP3 dosyalarınız hazır olacaktır!
iTunes
Eğer hala iTunes kullanmadıysanız, kullanmalısınız. Ücretsiz ve harika bir MP3 çalıcı/düzenleyici olmasının yanında, müzik CD'lerindeki şarkıları sökerek MP3'e de dönüştürebiliyor.
“Edit | Preferences” seçeneklerine girin ve “Importing” etiketine tıklayın. “Import using...” kategorisinde, “MP3 Encoder” ile çeviriciyi belirleyin. Burada “Custom...” seçeneğini işaretlediğinizde stereo bit oranı, örnekleme frekansı, kanal çevirme tekniği ve stereo modunun belirlenebileceği bir ekran karşımıza geliyor. En alttaki iki seçenek ise çevirme tekniğinden daha yüksek bir kalite bekliyorsanız işinize yarayabilir. O yüzden bu seçenekleri seçili tutmakta fayda var.
Arayüze alıştığınızda, MP3 parametrelerini ve çevirme tekniğini değiştirerek hız, kalite gibi farklı ihtiyaçlara göre MP3 dosyaları oluşturabilirsiniz.
Easy CD-DA Extractor
Aralık 1997'de hazırlanan bu yazılım, CD'den şarkı sökme işi yapabilen belki de ilk yazılım. Bu yüzden, MP4, ŞAC, AAC, Ogg Vorbis ve Windows Media Audio gibi formatları desteklemesi çok doğal. Üreticisi Poikosoft yazılımın üzerinde önemli çizikler bulunan ve kopya koruması bulunan CD'lerdeki şarkıları sökemediğini belirtiyor.
Müzik CD'leri bu yöntemle hazırlanarak bir dosya haline getirildiği için oldukça büyük ebatlara sahip oluyorlar. 5 dakika uzunluğundaki bir parçanın sabit diskte kapladığı yer yaklaşık 50MB oluyor. Bu sebeple, müzik CD'lerinin avantajının yüksek ses kalitesi, dezavantajının ise dosyaların bir taşınabilir cihaza kopyalanmak veya internetten gönderilmek için büyük olmaları diyebiliriz.
MP3'ün (MPEG-1 Layer 3) popüler olma sebebi de bu. MP3 dosyaları bir müzik CD'sindeki parçanın yaklaşık onda biri boyuta sahip oluyor. Ses kalitesi açısından da eksiği olduğu söylenemez. MP3 kör bir şekilde gelen her sesi kaydederek büyük bir dosya oluşturmak yerine, akıllı çeviriciler yardımıyla dosyaların ses kalitesini koruyor ve boyutun daha küçük olmasını sağlıyor. Şimdi bu sihirin nasıl gerçekleştiğine bakalım.
Almanya'daki Fraunhofer Enstitüsündeki bir grup insan MP3 standardını geliştirmeye, öncelikle insanın duyduğu sesi nasıl algıladığı üzerinde çalışmalar yaparak başladı. İnsanın duyu yeteneği karmaşık ve fantastik bir şeydir; dış dünyadaki sesleri algılamada kendine özgü özellikleri bulunur. Örneğin bir tren istasyonunda, tren istasyondayken bir arkadaşınıza seslendiğinizde arkadaşınız bunu duymaz. Neden? Çünkü insan kulağı iki ses duyduğunda yüksek olanı algılar ve düşük olanı önemsemez. Bu davranış biçimi, MP3 Encoder yazılımların çekirdeğini oluşturuyor. Örneğin öndeki gürültülü bir gitar sesi, arkada ise fısıltı seviyesinde bir ses bulunuyorsa, yazılım bu sesi MP3'e dönüştürürken, insan kulağı tarafından asla duyulamayacak olan kısık sesi elimine eder. MP3 dosyası yaratırken, MP3 Encoder yazılım şarkının içeriğini inceler ve arkaplandaki seslerin duyulabilir olup olmadıklarını kontrol eder. Sonuca bağlı olarak, bazı sesler elimine edilir. Bu da MP3 dosyalarının düşük boyutta olmasında büyük rol oynar. Ayrıca, MP3 standardının kaliteyi korurken dosya boyutlarını küçültmekte kullandığı başka hünerler de mevcut. MP3 dosyalarının tam anlamıyla stereo olduklarını mı sanıyorsunuz? Joint Stereo (JS) adlı bir sistem kullanan MP3, burada da kurnazlığını belli ediyor ve bas gibi düşük frekanstaki, yani insanın doğrultusunu tespit edemeyeceği seslerdeki düşük frekanslı stereo sinyalini birleştirerek mono yani tek kanallı bir sinyal haline getiriyor.
İnsan kulağının algılayabildiği orta ve yüksek frekanstaki seslerde ise, JS Encode sistemi farklı bir işlev görerek, her iki kanal arasındaki benzerlikleri arıyor. Sol ve sağ ses kanallarını dinlediğinizde aslında sesin oldukça benzer olduğunu farkedebilirsiniz. Az sayıda ses (perküsyon aletleri, geri vokaller vb.), bu iki kanalda farklılık gösterir.
Stereo, kanalları ayrı ayrı çevirirken, MP3'ün kullandığı Joint Stereo kaplanan yeri azaltmak için daha farklı bir yöntem uyguluyor. Sesi orta (Sol+Sağ) ve yan (Sol-Sağ) şeklindeki kanallara bölüyor. Bu ayrı stereo kanallara göre daha iyi bir sıkıştırma yapılabilmesine olanak sağlıyor. Winamp veya iTunes gibi yazılımlarla MP3'ü dinlerken bu kanallar tekrar sol ve sağa ayrılarak normal haline getiriliyor.
MP3 çeviriciler dosyayı oluşturmadan önce son bir kez klasik sıkıştırma algoritmasını kullanarak veri tanelerini bir araya getirirler. Bu sıkıştırma sistemi Huffman adıyla bilinir. Huffman sıkıştırma tekniğinin en önemli özelliği kayıpsız (losless) olmasıdır, yani sıkıştırma yaparken hiç bir veriyi es geçmez.
Bu sıkıştırma sistemi kendini tekrarlayan verileri başarılı bir şekilde sıkıştırır. Dijital verilerde ise dosyalar sıfır ve bir rakamlarından oluştuklarından, Huffman MP3 dosyasının son sıkıştırma işleminde oldukça önemli miktarda tasarruf sağlar. Bu standardın WinZip gibi yaygın bir uygulamada ve JPEG dijital fotoğraf standardında da kullanıldığını belirtmeliyiz.
Dijital müzik standartlarının internette ilk ortaya çıkışı olan 1995 senesinden bu yana, kimse eski standartları aramak adına ardına dönüp bakmadı. Çünkü MP3 favori şarkılarımıza rahatlık, kalite ve emsalsiz bir taşınılabilirliği getiriyordu.
Bir MP3 koleksiyonuna baktığınızda, çoğu MP3'ün kaynağının dosya paylaşım siteleri olduğunu görebilirsiniz. Ancak, bu kaynaklardan elde edilen MP3'ler sıkıntı yaratabiliyorlar. Bunun sebebi farklı ses kalitelerinde olmaları. Ne yazık ki kullanıcıların bu konuda yapabileceği hiç bir şey yok. Eğer şanslıysanız, bilgisayarınıza indirdiğiniz MP3 iyi bir kalitede hazırlanmış olabilir. Yine de bazılarının çalınamayacak kadar kötü olduğunu da unutmamalısınız.
Bu yüzden yasal ve mantıklı yolu seçerek sevdiğiniz şarkıcıların CD'lerini alabilir, MP3'e dönüştürebilir ve koleksiyonunuza ekleyebilirsiniz. Bu yöntem, MP3 koleksiyonunuzun kalitesine tam anlamda hakim olmanızı sağlıyor. iTunes,Windows Media Player ve MusicMatch Jukebox gibi yazılımlar müzik CD'lerinden şarkıların sökülebilmesini ve MP3'e dönüştürülebilmesini sağlıyorlar. Fakat müzik kalitesine aşırı önem verenler bu yazılımların hazır ayarlarını tatmin edici bulmayabilirler.
En iyi kalitede MP3'e dönüştürmeden önce, MP3 Encoding adı verilen bu dönüştürme işlemlerinde sık sık rastlayacağınız 'bitrate', 'joint stereo' ve 'VBR' gibi çeşitli parametreleri bilmek gerekiyor. Merak etmeyin, bu terimleri öğrenmesi göründüğü kadar zor değil!
MP3 kurnazlığı
Öncelikle MP3 dosyalarını eşsiz kılanın ne olduğunu görelim. Bunun için en iyi yol bir müzik CD'si ile karşılaştırmak. Müzik CD'sindeki her parça belirli standartlarda bir kararlılık ve frekanstaki dijital işleme ile oluşturulmuştur. Müzik CD'ye kaydedildiğinde, örnekleme (sampling) adı verilen bir işleme tabi tutulur. Esasen, müzik her biri 16-bit dijital değere sahip parçalara bölünmüştür. Bu saniyede 44,100 kez tekrar edilerek, her iki (sağ ve sol) ses kanalı için de yapılır. Ortaya çıkan dosyalar ise biraraya getirilerek CD'ye yazılır.