Rusya'nın doğusunda Kamçatka Yarımadası'nda TSİ 02.24’te 8,8 büyüklüğünde büyük bir deprem meydana geldi. Deprem sonrası başta Kamçatka kıyıları olmak üzere ABD ve Japonya için tsunami uyarısı verildi. Rusya Acil Durumlar Bakanlığından yapılan açıklamada, depremin ardından can kaybının yaşanmadığı belirtildi. Büyük deprem sonrası bugün dünyada tsunami kavramı var...
TSUNAMİ NEDİR?
Peki, tsunami nedir? Tsunami, Japonca kökenli bir kelime olup "liman dalgası" anlamına geliyor. Tsunami, okyanus veya denizlerin tabanında meydana gelen büyük depremler, volkanik patlamalar, deniz altındaki heyelanlar veya meteor düşmeleri gibi olaylar sonucu suyun ani ve büyük miktarda yer değiştirmesiyle oluşan uzun periyotlu dev dalgalardır.
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi tsunamiyi şöyle tanımlar: Tsunamiler uzun dalgalardır. Ama bir dalga nedir? Ses dalgaları, radyo dalgaları, hatta stadyumdaki "dalga" bile okyanuslar boyunca hareket eden dalgalarla ortak bir şeyleri paylaşıyor. Bir dalganın başlaması için dışsal bir kuvvet gereklidir, tıpkı bir taşı gölete atmak ya da deniz üzerinde rüzgarın dalgalar oluşturması gibi. Tsunamilerde ise etkili olan kuvvetler büyüktür. Tsunami, okyanus tabanında ya da yakınlarında meydana gelen büyük ve ani bir yer değiştirme sonucu oluşan son derece uzun dalgalar serisidir. Bu güçlü hareketler, dalgaların kaynak noktasından tüm yönlere yayılmasına neden olur ve bazen okyanus havzalarının tamamını geçebilir. Rüzgarla oluşan dalgaların aksine, tsunami dalgaları yalnızca yüzeyde değil, okyanusun tüm su sütunundan geçerek okyanus tabanından yüzeye kadar ulaşır.
TSUNAMİ NEDEN OLUR?
Çoğu tsunami, çarpışan tektonik levha sınırlarında meydana gelen depremlerle oluşur. Küresel Tarihsel Tsunami Veritabanı'na göre, 1900 yılından bu yana olası tsunamilerin %80'inden fazlası depremlerle meydana gelmiştir. Ancak, tsunamiler ayrıca heyelanlar, volkanik faaliyetler, belirli hava koşulları ve — muhtemelen — dünya yakınındaki cisimlerin (örneğin, asteroitler, kuyruklu yıldızlar) okyanusa çarpması veya patlamasıyla da meydana gelebilir.
Bu arada NASA'nın da bildirdiği üzere tüm depremler veya volkanik patlamalar tsunamiye neden olmaz. Bir tsunaminin oluşup oluşmayacağı birçok şeye bağlı olabilir. Okyanus tabanının şekli, bir tsunaminin olup olmayacağını belirleyebilir. Depremin uzaklığı ve yönü de aynı şekilde tsunami olup olmayacağını belirler.
TÜRKİYE'DE TSUNAMİ RİSKİ VAR MI?
Bu sorunun yanıtı evet. Kandilli Rasathanesi'nin sitesinde yer alan bilgilere göre tarihsel veriler ülkemizde son 3000 yıl içinde 90’dan fazla tsunami meydana geldiğini gösteriyor. Bu tsunamiler başta Marmara Denizi olmak üzere Türkiye'yi çevreleyen tüm denizlerde gözlemlenmiş. Peki, en çok nerede tsunami olmuş?
Yine Kandilli analizine göre Türkiye'deki tsunamilerin çoğu Marmara Denizi (İstanbul ve İzmit), Ege Denizi (İzmir) ve Akdeniz (İskenderun ve Fethiye) civarında etkili olmuş. En bilinen bazı tsunamiler ise şöyle:
17 Ağustos 1999 İzmit depremi
Kandilli'ye göre araşktırmalar, binlerce kişinin yaşamını yitirdiği depremde, denizin depremden hemen önce çekildiğini ve deprem sonrası tsunami dalgaları oluşarak (maksimum yükseklik =2.9m) kıyı kesimlerde su baskınlarına, göçmelere neden olduğunu söylüyor.
1894 İstanbul Depremi
Gölcük açıklarında gerçekleşen deprem, Marmara Denizi'nde 1.5 metre yüksekliğinde bir tsunami oluşturmuş. Kandilli, tarihi kaynakların bu depremin etkisinin çok geniş bir alana yayıldığını doğruladığını söylüyor. Uzun süreli bu depremde deniz suları dalgalanmış, bazı yerlerde kıyıdan 50m kadar çekilmiş.
1509 İstanbul depremi
Kandilli'ye göre Küçük Kıyamet olarak bilinen bu deprem, son 500 yıl içinde Marmara bölgesinde gerçekleşmiş olan en büyük ve en yıkıcı depremlerden biri. Tarihsel kayıtlar, bu depremde İstanbul’da 4000-5000 kişinin hayatını kaybettiğini söylüyor. Depremin ardından oluşan ve yüksekliği kimi zaman 6 metreyi aşan dalgalar şehrin surlarını aşmış.