Asperger Sendromu, otizm spektrumunun fark edilmesi en güç ancak en fazla yanlış anlaşılan biçimlerinden biridir. Sosyal iletişimde yaşanan zorluklar, belirli konulara yoğun ilgi ve farklı davranış örüntüleri ile dikkat çeken bu nörogelişimsel durum, pek çok ebeveyn ve eğitimci için kafa karıştırıcı olabilir. Çocuk ve Genç Psikiyatristi, Uzman Dr. Berna Aygün, Asperger Sendromu hakkında sıkça merak edilen soruları Chip okuyucuları için yanıtladı; tanı sürecinden tedaviye, çocukların sosyal gelişiminden yaşam boyu etkilerine kadar tüm yönleriyle açıklayıcı bilgiler verdi.
Asperger Sendromu Nedir?
Asperger Sendromu, günümüzde Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) içinde değerlendirilir. Ancak bazı kişiler için “Asperger” terimi hâlâ klinik olarak ya da kültürel kimlik açısından anlam taşır. Asperger Sendromu, yaygın gelişim bozukluklarından bir tanesi olmakla birlikte, genellikle dil gelişiminde belirgin bir gecikme olmadan, ancak sosyal iletişimde ve davranış örüntülerinde farklılıklarla kendini gösterir.
Asperger Özellikleri Nelerdir?
Asperger Sendromunda çocukların, sosyal becerilerinin beklenen düzeyde olmadığı, ötekilerle ilişki geliştirmekte zorlandığı, sınırlı bir sosyal çevreye sahip oldukları ve kendilerini bu sınırlı bir çevre içerisinde ifade edebildiği, kısıtlı ve tekrar edici ilgi alanları olduğu görülmektedir. Asperger Sendromunda, kişi yaşına uygun konuşmalar yapmakta zorlanmakta ve istenilen düzeyde iletişim kuramamaktadır.
Asperger ve Otizm Farkı Nedir?
Asperger Sendromu tanısı, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı içinde diğer bozuklukların da yer aldığı geniş bir yelpaze içinde yer almaktadır. Asperger sendromunu, otizmden ayıran en belirgin özellik bu çocukların konuşma gelişiminde genellikle bir gecikme olmamasıdır. Ayrıca otizm tanısı alan çocukların bilişsel yetilerinde sorun yaşama ihtimali Asperger Sendromu tanısı alan çocuklara göre daha yüksek olabilir.
Asperger Sendromu Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Göz teması kurmakta zorlanma veya kaçınma, karşılıklı konuşmalarda zorluk (örneğin, sırayla konuşmakta güçlük, konu dışına çıkmak), sosyal ipuçlarını anlamada zorluk (jestler, mimikler, beden dili), empati kurmakta zorlanma veya başkasının ne hissettiğini fark etmekte güçlük, arkadaşlık ilişkilerini başlatmakta veya sürdürmekte zorlanma gibi sosyal iletişim ve etkileşimde güçlükler yaşayabilirler. Yine Asperger Sendromunda sıklıkla gözlemlediğimiz belirli konulara (örn; haritalar, uzay, tarih gibi) aşırı ilgi duyma, sohbeti çoğunlukla bu konular üzerine kurma, aynı oyunu, rutini tekrar tekrar yapmayı isteme, günlük rutininin bozulmasına veya değişikliklere yoğun bir tepki gösterme gibi belirtilerle de kendini gösterebilir. Özellikle dil ve iletişim özelliklerinde; konuşurken tekdüze ses tonu yada alışılmadık ritim, konuşmayı monolog gibi sürdürme (karşı tarafı dinlemede uzun konuşmalar yapma), deyimleri ve mecazları anlamakta (örn; “burnumda tütüyor” gibi ifadeleri somut algılayabilir) zorluklar yaşanabilir.
Asperger Sendromu Tanısı Nasıl Konur?
Asperger Sendromu ya da Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı, kapsamlı bir değerlendirme süreciyle konur. Bu süreçte; çocuğun gelişim öyküsü ayrıntılı olarak alınır, klinik gözlemler yapılır ve nöropsikolojik testler uygulanabilir. Gerekirse özel olarak geliştirilmiş bazı yapılandırılmış değerlendirme araçlarından da yararlanılabilir. Tanının kesinleşmesi ve takip süreci, çocuk ve genç ruh sağlığı uzmanı tarafından yürütülür ve çocuğun ihtiyacına göre nöroloji uzmanları, psikologlar, özel eğitim uzmanları, dil-konuşma terapistleri gibi profesyonellerin yer aldığı multidisipliner bir ekip çalışmasıyla desteklenebilir.
Asperger Sendromu Tedavisi Var mı?
Asperger Sendromunun tedavisi, klasik anlamda bir “iyileştirme” değil, destekleme ve güçlendirme sürecidir. Yani bu bir ilaçla ya da kısa vadeli bir müdahaleyle geçecek bir durum değil, ancak bireyin yaşam kalitesini artırmak, sosyal becerilerini güçlendirmek ve zorlandığı alanları dengelemek mümkündür. Asperger Sendromuna eşlik eden başka bir ruhsal zorluk (duygudurum bozukluğu, kaygı bozuklukları, uyku ve/veya öfke problemleri) varsa onların da tedavisi ile süreç desteklenebilir.
Asperger Sendromu Geçer mi?
Asperger Sendromu (şimdi genellikle Otizm Spektrum Bozukluğu - OSB içinde değerlendirilse de), kişinin yaşam boyu süren nörogelişimsel farklılıklarından biridir. Ancak bu farklılıkların yaşamı nasıl etkilediği çok değişkendir. Yeterince destekleyici bir çevre, uygun eğitim ve terapiyle, sosyal becerilerini ve kendilik farkındalığını geliştirerek yaşam kalitesini büyük oranda arttırabilir. Kimi bireyler yetişkinliğe geldiğinde artık “belirti göstermeyen” bir noktaya ulaşabilir; ama bu, yapısal farklılığın ortadan kalktığı anlamına gelmez.
Asperger Sendromu Olan Bireyler Evlenebilir mi, İlişki Kurabilir mi?
Asperger Sendromu olan bireyler: âşık olabilir, romantik ilişkiler yaşayabilir, evlenebilir ve çocuk sahibi olabilir. Ancak bazı sosyal-duygusal sinyalleri yorumlamakta zorlandıkları için ilişkilerde daha fazla açıklık ve sabır gerekebilir. Duygularını ifade etme biçimleri farklı olabilir, ama bu sevmeye ya da bağlılığa engel değildir. Özellikle erken yaşta sosyal beceri eğitimleri, ilişkilenme sürecinde yaşanan zorluklar konusunda oldukça destekleyici bir rol oynayabilir.
Asperger Sendromu Kalıtsal mı?
Otizm Spektrum Bozukluğu’nun (OSB) ortaya çıkışında genetik yatkınlık önemli bir rol oynar. Ailede OSB tanısı almış bir birey varsa, diğer kardeşlerde ya da yakın akrabalarda da benzer özelliklerin görülme olasılığı artar. Ancak bugüne kadar otizme neden olan tek bir gen saptanmamıştır. Bu alandaki araştırmalar hâlâ sürmekte olup, otizmin nedenlerine dair elimizdeki bilimsel veriler sınırlıdır. Ayrıca sadece genetik faktörler değil, çeşitli çevresel etmenlerin de otizmin gelişiminde etkili olabileceğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.
Asperger Sendromu Olan Çocuk Nasıl Yetiştirilir?
Asperger Sendromu olan çocuklar dünyayla kendi tarzlarında uyum kurmaya çalışırlar. Bu çocuklar, anlamaya ve kabul edilmeye her şeyden çok ihtiyaç duyar. Destekleyici bir ebeveyn tutumu, çocuğun kendilik algısını güçlendirir ve bu algı hayat boyu etkili olur. Asperger Sendromu olan bir çocuğu yetiştirmek, standart kalıplardan çok, çocuğun benzersizliğini anlamaya ve desteklemeye dayanır. Bu çocuklar genellikle zihinsel olarak yetenekli, ancak duygusal ve sosyal olarak kırılgan olabilirler. Onları yetiştirmenin özü: anlamak, sabretmek ve potansiyellerini açığa çıkarmak olmalı. Bu süreçte ailelere, nasıl yol alabilecekleri hususunda ihtiyaç duydukları yardımı istemekten kaçınmamalarını ve gerektiğinde bir uzmana danışmalarını önerebilirim.
Asperger Sendromu ile Başarılı Bir Kariyer Mümkün mü?
Pek çok Asperger Sendromu olan birey, dikkat gerektiren, detaycılığın önemli olduğu, sistematik düşünmenin avantaj sağladığı alanlarda son derece başarılı olabilir. Burada kilit nokta, çocuğu iyi gözlemlemek, güçlü ve desteklenebilir yanlarının farkında olmak ve ihtiyaçlarına yönelik uygun yönlendirmeleri yapabilmek olmalı.