IBM ve NASA, güneş patlamalarını daha doğru şekilde tahmin etmek için Surya adını verdikleri bir yapay zeka modelini tanıttı. Araç, Güneş'i dijital ortamda modelleyerek, mevcut sistemlere kıyasla tahmin süresini yarı yarıya düşürüyor ve doğruluğu yüzde 16 artırıyor. Surya, elektromanyetik radyasyon ve Güneş aktivitelerinin Dünya üzerindeki etkilerini analiz ederek hem yörüngedeki astronotları hem de iletişim altyapısını korumayı hedefliyor.
Eğitim verileri ve SDO işbirliği
Surya, NASA’nın Güneş Dinamiği Gözlemevi (SDO) tarafından 2010’dan bu yana toplanan dokuz yıllık yüksek çözünürlüklü görüntülerle eğitildi. SDO, Güneş'in farklı elektromanyetik dalga boylarındaki gözlemlerini kaydederek yıldızın katmanlarının sıcaklıklarını ve manyetik alan hareketlerini analiz ediyor. Bu veriler, güneş fırtınalarının öngörülmesinde temel oluşturuyor.
Dijital ikizle karmaşık verilerin yönetimi
Heliofizikçiler için çok sayıda ve çeşitli veriyi yorumlamak zor olsa da, Surya bu verileri kullanarak Güneş'in dinamik bir dijital ikizini oluşturuyor. Model, farklı veri formatlarını birleştirip tutarlı bir şekilde işleyebiliyor ve yüksek çözünürlüklü görüntüleri ayrıntılı şekilde analiz edebiliyor. Uzun menzilli görüş transformatörü adı verilen bir AI mimarisi, bileşenler arasındaki ilişkileri tanımlamayı sağlıyor.
Modelin performansı, spektral geçit mekanizması sayesinde artırıldı; bu mekanizma, verilerdeki gürültüyü filtreleyip bellek kullanımını yüzde 5’e kadar azaltarak analiz kalitesini yükseltiyor.
Daha hızlı ve doğru tahminler
Surya, ham verilerden doğrudan öğrenebildiği için diğer algoritmalar gibi veri etiketlemeye ihtiyaç duymuyor. Bu sayede farklı görevler için hızlı şekilde adapte olabiliyor ve kısa sürede güvenilir sonuçlar üretebiliyor.
Testler sırasında, Surya Parker Güneş Probu ve SOHO gibi diğer gözlem araçlarından gelen verileri entegre edebildi. Model, parlama aktivitelerini ve güneş rüzgarı hızını tahmin etmede etkili olduğu kanıtlandı.
Geleneksel modeller, güneş patlamalarını yalnızca bir saat önceden tahmin edebiliyorken, Surya bu süreyi iki saate çıkarabiliyor. İlk testlerde, patlama sınıflandırma doğruluğunda mevcut yöntemlere kıyasla yüzde 16’lık bir artış sağlandı.
Farklı alanlara uygulanabilir
NASA, Surya'nın mimarisinin yalnızca heliofizik ile sınırlı kalmayıp gezegen bilimleri ve Dünya gözlemleri gibi farklı alanlarda da kullanılabileceğini belirtiyor. NASA Veri Bilimi Direktörü Kevin Murphy, modelin Güneş aktivitelerinin kritik sistem ve teknolojiler üzerindeki etkilerini daha geniş bir perspektifle analiz etmesine olanak tanıdığını açıkladı.
Güneş fırtınalarının riskleri
Büyük güneş fırtınaları, telekomünikasyonu aksatabilir, elektrik şebekelerini çökertip GPS ve internet bağlantılarını bozabilir. Southwest Araştırma Enstitüsü’nden güneş fizikçisi Andrés Muñoz-Jaramillo, Surya’nın amacının bu tür olaylarda Dünya’ya mümkün olan en uzun uyarı süresini sağlamak olduğunu vurguladı. Model, Güneş'in evrimi ve kritik süreçleri hakkında eyleme geçirilebilir bilgiler sunmayı hedefliyor.