İnanılmaz gibi görünüyor ama gerçek: Fıstık ezmesi ve hatta diş macunu bile aslında sıvıdır!

Sıklıkla uçak yolculuğuna çıkan kişiler, hacmi yalnızca 100 mililitreden az olan sıvıları yanlarında taşıyabileceklerine dair uyarıları ezbere biliyor olabilir. Ancak ABD Ulaştırma Güvenliği İdaresi (TSA) kısa bir süre önce bu kural uyarınca bir kavanoz fıstık ezmesine el koyduğunda, fıstık ezmesi sevenlerin ayaklanmasına sebep oldu. Bazı şüpheciler, aç memurların sadece kendilerini doyurmak istediğinden şüphelenebilir. Ancak TSA, fıstık ezmesinin bir sıvı olduğunu ve tam boyutlu bir kavanozunun 100 mililitre sınırının üzerinde olduğunu iddia ediyor.

Fıstık ezmesi sıvı mı?

Bu hikaye hızla yayılarak internet üzerinde pek çok tartışmaya sebep olsa da, bilimsel tanımlar açısından bakıldığında, fıstık ezmesinin gerçekten de bir sıvı olduğunu söyleyebiliriz.

Ancak bir şeyin sıvı olup olmadığını tanımlamak için, öncelikle bir akışkanın ne olduğunu tanımlamamız gerekiyor. Akışkanlar, bir kesme kuvveti uygulandığında sürekli olarak akan herhangi bir malzeme olarak tanımlanır. Kesme kuvvetini, maddenin sürekli akmasına neden olan bir kesme eylemi olarak düşünebilirsiniz. Örneğin, kolunuzu hareket ettirmek çevredeki havanın şekil değiştirmesine ve kolunuzun yolundan çekilerek dışarı akmasına neden olur. Bu davranış, yüzme sırasında suyun hareketinde daha rahat bir şekilde görülebilir.

Birçok akışkan türü vardır. Bazıları çok öngörülebilir şekilde hareket eder ve tıpkı hava veya su gibi sorunsuz hareket eder. Bunlar, Sir Isaac Newton’un adını taşıyan Newton akışkanları olarak adlandırılır. Bir Newton akışkanı, bilimsel olarak, kesme kuvvetinin malzemeye uyguladığı gerilimle (kayma gerilmesi) doğru orantılı olarak değiştiği akışkanlardır. Bir Newton akışkanında, maddenin akışa karşı direnci (viskozite) belirli bir sıcaklıkta sabittir.

Diğer akışkan türleri, bu kadar yumuşak ve kolay hareket etmez. Fıstık ezmesi gibi bazı maddelerin durumunda, akmasını sağlamak için minimum bir kesme kuvveti gerekebilir ve bu, kesme gerilimi ile doğrusal olmayan bir şekilde değişebilir. Bir kavanoz fıstık ezmesini karıştırdığınızı hayal edin. Daha fazla kesme kuvvetiyle çok hızlı karıştırırsanız, fıstık ezmesi daha akıcı hale gelirken, yavaşça karıştırırsanız fıstık ezmesi sert kalır. Bu tür sıvılara Newtonsal olmayan veya Newton yasalarına uymayan akışkanlar denir. Fıstık ezmesinin akma davranışı, normal bir akıştan ziyade daha yapışkan bir davranış gibi de görülebilir.

Hava veya su kadar kolay akmaması, ancak yeterli kuvvet uygulandığında, örneğin bir bıçak ile ekmeğe yayıldığında, akıcı olmasından dolayı fıstık ezmesi Newton olmayan bir akışkana harika bir örnek olabilir. Ne kadar kolay aktığı da sıcaklığa bağlı olacaktır. Örneğin sıcak bir ekmek üzerine çok daha rahat bir şekilde sürebilir ve sonrasında ekmekten su gibi damlayarak dışarı aktığını görebilirsiniz.

Günlük yaşamlarımız beklenmedik bir şekilde akışkan olan maddelerle doludur. Genel olarak, eğer bir madde akabiliyorsa, bu bir akışkandır. Ve sonunda bulunduğu kabın şeklini alacaktır.

Tüm akışkanlar sıvı olarak kabul edilebilir mi?

Krema, mayonez ve kurabiye hamuru gibi bazı şaşırtıcı akışkanlar, fıstık ezmesi gibi mutfaktan verilebilecek diğer örneklerdir. Diş macunu gibi başka günlük örnekler de bulabilirsiniz. Doğal dünyada lav, çamur seli, çığ ve bataklık kumu gibi diğer garip akışkanlar bulunur.

Bu noktada TSA’nın fıstık ezmesini bir akışkan değil, sıvı olarak tanımlamış olmasından dolayı bazı itirazlar ortaya çıkabilir.

Akışkanlar, gazlar ve sıvılar olmak üzere iki genel kategoriye ayrılır. Hem gazlar hem de sıvılar deforme olup kaplara dökülebilir ve bulundukları kabın şeklini alırlar. Ancak gazlar sıkıştırılabilirken sıvılar (en azından kolaylıkla) sıkıştırılamaz.

Fıstık ezmesi kabına dökülüp deforme olabilir veya o kabın şeklini alabilir. Ve fıstık ezmesinin kolaylıkla sıkıştırılamayacağını muhtemelen biliyorsunuzdur. Fıstık ezmesini iki parça ekmeğin veya krakerin arasında koyup bastırırsanız, neredeyse hiç sıkışma yaşamadan yanlardan dışarı akacaktır.

Bu yüzden fıstık ezmesinin (muhtemelen böyle bir deneye ihtiyaç duymadan) akışkan bir gaz olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu yüzden (ve diğer sebeplerden dolayı), diğer akışkan türü olan sıvı akışkanlar arasında yer alır, yani lezzetli bir sıvıdır.

Bu yüzden uçaklardaki sıvı yasakları, fıstık ezmesinin yanı sıra jöle gibi diğer lezzetli seçenekler için de geçerlidir…