Çin'in Wuhan kentinde 20 Ocak 2020'de ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan koronavirüs nedeniyle binlerce ölüm gerçekleşti.
Covid-19'un ilk ortaya çıktığı günlerde, New York'ta yaşayan 43 yaşındaki genetik bilimci Sharon Moalem, Twitter hesabından bir mesaj paylaştı; "Yeni keşfedilen Wuhan Akut Solunum Sendromu'na (WARS) neden erkekler daha fazla yakalanacak?"
Erkeklerde Koronavirüs Kaynaklı Ölümler Daha Fazla
BBC'nin haberine göre, nadir genetik hastalıklar üzerine 20 yıldır araştırmalar gerçekleştiren Kanadalı bilim insanı Moalem'in öngörüsü doğru çıktı. Global Health 50/50 verilerine göre, dünya genelinde pek çok ülkede, koronavirüs nedeniyle hayatını kaybeden erkeklerin sayısı, kadınlardan daha fazla.
Ülke Ülke Koronavirüs Kaynaklı Erkek Ölümleri
30 Kasım verilerine göre, Bangladeş, Yemen, Malavi, Tayland, Nijerya, Pakistan ve Afganistan'da ölenlerin dörtte üçünden fazlası erkek hastalar oldu. Türkiye, Sırbistan, Kırgızistan ve Hong Kong'da ise bu oran yüzde 62 civarında.
Covid-19'dan en fazla ölümlerin olduğu Hindistan ve Meksika'da bu oran yüzde 64, Brezilya'da yüzde 58, ABD'de ise yüzde 54.
Verilere göre, erkeklerin ve kadınların hastalığa yakalanma oranı ise aynı. Peki neden erkeklerde koronavirüs nedenli ölüm oranı daha yüksek? Kadınlar nasıl bu hastalığa daha fazla dayanabiliyor?
Kadınlar Erkeklere Göre Doğuştan Dirençli
Hayatta kalma oranının cinsiyete göre farklılıkları erken yaşlarda başlıyor. Araştırmalara göre dünya genelinde 100 kız çocuğuna karşı 105 erkek çocuk doğuyor ama kız çocuklarının hayatta kalma oranı daha yüksek oluyor.
Yetişkinlik döneminde ise aynı yaştaki nüfusun yarıdan fazlasını kadınlar oluşturuyor.
Kadınların Yaşama Süresi De Daha Uzun
Öte yandan kadınların ortalama yaşama süresi de erkeklerden 6-8 yıl daha fazla. 100 yaşına ulaşan her bir erkeğe karşı dört kadın bu yaşa ulaşabiliyor.
Covid-19'un Brezilya ekonomisi ve nüfusu üzerindeki etkilerini inceleyen nüfus bilimcisi Jose Eustaquio Diniz Alves'e göre, "Kadınların hayatta kalma oranı daima uzun vadede daha yüksek olmuştur. Covid-19 da bunu doğruluyor."
Daha Önceki Salgınlarda da Benzer Tablo
Kadınların, hastalıklara karşı dirençli ve güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olduğu, hatta bazı kanser türlerine karşı da daha az risk taşıdıkları biliniyor.
2003'te yaşanan SARS salgını sırasında Hong Kong'da hayatını kaybeden 299 kişiden yüzde 57'si erkekti. Aynı şekilde 1918'de yaşanan İspanyol gribi salgınında da erkekler daha fazla etkilenenler olmuştu.
Yaşam Tarzı ve Davranışların da Etkisi Var
Genetik Bilimci Sharon Moalem'in teorisine göre, kadınlar hayatta kalma bakımından daha güçlü. Hatta bu tezini "Kadınların Genetik Üstünlüğü Üzerine" kitabında da detaylı olarak anlatıyor. Kadınların biyolojik olarak erkeklerden daha güçlü olduğunu gösteren verilerin yanı sıra, davranış ve yaşam tarzı tercihleri de bu sonuçlarda rol oyuyor.
Kadınlar, genel olarak daha düzenli doktora gidiyor, daha az sigara içiyor, daha sık el yıkıyor. Erkekler ise tipik olarak daha riskli davranışlar gösteriyor ve hastalıklara karşı zamanında müdahalede bulunmuyor.
Dr. Moalem, Nisan ayında New York Times gazetesine yazdığı bir makalede şu ifadelere yer veriyor: "Bu açıklamalarda göz ardı edilen şey, koronavirüsün erkekler üzerindeki orantısız etkisi anormal değil. Hayatta kalma bakımından erkekler daha zayıf."
Dr. Moalem bunun nedenini ise genlerin işleyişine bağlıyor.
Genlerin İşleyişi ve X Koromozomu
"İnsanların her hücresi normalde 23 çift olmak üzere toplam 46 kromozomdan oluşuyor. Bunların 22 çifti kadın ve erkekte aynı. 23. çiftteki farklı kromozom cinsiyeti belirliyor. Bunlar kadınlarda iki X kromozomu iken, erkeklerde X ve Y kromozomu olarak ayrışıyor.
X kromozomu Y kromozomundan yapısal olarak daha büyük ve daha karmaşık. Hücre fonksiyonu açısından gerekli proteinleri üreten uzun genetik madde dizilimine sahip yaklaşık 1150 gen içeriyor.
Y kromozomunda ise 60-70 gen bulunuyor. Ancak iki adet X kromozomunun olması kadınların iki kat daha fazla X bağlantılı protein ürettiği anlamına gelmiyor.
Dişi hücrelerinde, X kromozomlarından sadece birisi aktif hale geliyor. İkinci kopya ise rastgele "inaktive" edilerek etkisizleştiriliyor. Her hücre aynı X kromozomunu devre dışı bırakmıyor ve bu durum kadınlara avantaj sağlıyor.
Bir erkeğin X kromozomunda hastalığa yol açan bir gen varsa, bu hastalığın ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir.
Kadında ise aynı hastalığın olması halinde, sağlıklı X kopyasına sahip olan hücreler, genlerin doğru şekilde ifade edilmesini sağlayacaktır. Kadınlarda da bu hastalık ortaya çıkmakla birlikte, daha hafif geçirme olasılıkları yüksek olacaktır."
Diğer Faktörler
- Kız bebeklerin akciğerleri daha erkenden olgunlaştığı için yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde hayatta kalma oranları daha yüksek.
- Yüksek seviyedeki erkeklik hormonu testesteron, riskli davranışlar ve grip aşısı olduktan sonra bağışıklık sisteminin daha zayıf bir tepki vermesiyle ilişkilendirildi.
- Kadınlık hormonu östrojenin, anti-inflamatuvar özellikleri var ve bağışıklık sisteminin gösterdiği tepkileri güçlendiriyor.
- Anjiotensin-dönüştürücü enzim 2, ya da ACE2 enzimi, koronavirüse bir giriş vücuda giriş noktası sağlıyor ve X kromozomunda yer alıyor.